Δραματοθεραπεία

Τι είναι η Δραματοθεραπεία

 

Η Δραματοθεραπεία είναι μια πολυεπίπεδη διεργασία όπου το στοιχείο της μεταμόρφωσης – θεραπευτικής αλλαγής δρα και λειτουργεί σε:

• ατομικό επίπεδο
• κοινωνικό/συλλογικό επίπεδο
• πνευματικό/φιλοσοφικό επίπεδο
  
  Αφορά στο «όλον» της ανθρώπινης ύπαρξης: Σώμα – Ψυχή – Πνεύμα.Η Δραματοθεραπεία είναι μια ολοκληρωμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Ως ψυχοθεραπευτική διαδικασία αξιοποιεί με τον ιδιαίτερο και πολυεπίπεδο τρόπο της την ίδια την δραματουργική ικανότητα του ανθρώπου είτε προς την διερεύνηση των αναγκών του (διάγνωση) είτε προς την πραγματοποίηση της διορθωτικής εμπειρίας (θεραπεία), όπου και τα δύο μπορούν να συνθέτουν το αίτημα για θεραπευτική αλλαγή.

Η Sue Jennings, κύρια εμπνεύστρια της Δραματοθεραπείας στην Ευρώπη, αναδιατυπώνει σε θεραπευτικό επίπεδο την δραματουργική ικανότητα του ανθρώπου, αυτό που η ίδια ονομάζει αναπτυξιακό μοντέλο του δράματος, δηλαδή τις τρεις φάσεις ανάπτυξης: ενσωμάτωση – προβολή – ρόλος (Ε-Π-Ρ). Στο τελευταίο της βιβλίο «Ο μίτος της Αριάδνης» (1998) θεωρεί ότι η δραματουργική ικανότητα του ανθρώπου ξεκινά ουσιαστικά από την σύλληψη, μέσα στη μήτρα, και παγιώνεται εξελικτικά στην ηλικία των 7 ετών περίπου. Και συνεχίζει η ίδια επειδή το μοντέλο: ενσωμάτωση – προβολή – ρόλος είναι μια διακριτή και σαφής αναπτυξιακή διαδικασία μέσα στην ίδια την ζωή, μπορούμε να το θεωρήσουμε δομή για την εφαρμοσμένη δραματοθεραπεία.

Μιλάμε λοιπόν για μια βασική αρχή, αυτή της θεραπευτικής προσέγγισης μέσω του δράματος, η οποία μπορεί να υφίσταται ως αυθύπαρκτη και ικανή μέθοδος θεραπευτικής αντιμετώπισης των αιτημάτων του θεραπευόμενου για μια μακρά ή βραχεία θεραπευτική εργασία.

Η Δραματοθεραπεία λειτουργεί ατομικά ή ομαδικά και εντάσσεται στην κατηγορία των θεραπειών μέσω τέχνης.

Εδώ η θεατρική τέχνη, είτε ως δράση ολοκληρωμένη με συγκεκριμένο αισθητικό στόχο είτε ως γενετικός κώδικας της δραματοθεραπευτικής διαδικασίας, αναζητά τρόπους αξιοποίησης ενός μεταβατικού χώρου ικανού να εμπεριέξει το παράδοξο της δραματικής πράξης. Έτσι, στον μεταβατικό αυτό χώρο συναντιούνται η εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα (Winnicott, 1971).

Το παράδοξο της δραματικής πράξης επιτυγχάνεται μέσω της δραματικής μεταφοράς (Jennings, 1990), όπου στη δραματοθεραπεία εκφράζεται μέσω της δημιουργικότητας και των πολλαπλών αισθητικών μορφών της ανθρώπινης έκφρασης. Η μεταφορά αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και κάθε θεραπευτικής διαδικασίας αφού εξυπηρετεί την ομαλή ψυχική λειτουργία και συμβάλλει στον μηχανισμό της μετουσίωσης.

Ο μηχανισμός της μετουσίωσης μαζί με τους μηχανισμούς της προβολής και ταύτισης αξιοποιούνται ιδιαίτερα στη Δραματοθεραπεία αφού ανασύρουν και φέρουν στη διεργασία οικεία και ανοίκεια κομμάτια του εαυτού και της προσωπικής μας ιστορίας. Η προσωπική μας ιστορία ή καλύτερα οι παράλληλες ιστορίες μας συνθέτουν την ατομική μας μυθολογία όπου μπορούμε να αντικρίσουμε ποικιλία ηρώων και ένα ευρύ ρεπερτόριο ρόλων.

Μέσω της «Μεθόδου του ρόλου» (role model) (Landy, 1994, 1996) μας δίνεται η δυνατότητα να διερευνήσουμε όχι μόνο τους σημαντικότερους ρόλους της καθημερινής μας ζωής αλλά και το σύστημα των υπο-ρόλων που διαμορφώνει, καθοδηγεί και καθορίζει τις καθημερινές μας συμπεριφορές δημιουργώντας ένα λειτουργικό σύστημα ρόλων.

Η έρευνα στις επιστήμες της Κοινωνιολογίας, της Ανθρωπολογίας, της Ψυχιατρικής, της Ψυχολογίας αλλά και της κλασσικής και μοντέρνας Τέχνης επηρέασε σημαντικά τους πρωτεργάτες της Δραματοθεραπείας -από τη δεκαετία του 60 και μετέπειτα- και διαμορφώθηκαν διάφορα μοντέλα εφαρμογής της σε ποικίλους πληθυσμούς. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια από αυτά:

• Το αναπτυξιακό πρότυπο με κύριο θεραπευτικό εργαλείο το αναπτυξιακό θεατρικό παιχνίδι (developmental model) (Jennings, 1987, Johnson, 1982, 1991, Cattanach, 1999)
  
• Το αφηγηματικό μοντέλο της διήγησης και της δημιουργίας μιας ιστορίας (model of therapeutic story making and storytelling) (Gersie & King, 1990, Gersie, 1991, 1998, Lahad, 1992)
• Το θεατρικό μοντέλο (theatre model) (Emunah, 1994, Andersen-Warren, 1996, Bielanska et al., 1991) και
  
• Το πρότυπο της τελετουργίας ή «παρα-θεατρικό» μοντέλο (therapeutic ritual model) (Steve Mitchell, 1990, 1992)
  
• Το κοινωνικοπολιτικό μοντέλο («θέατρο του καταπιεσμένου») (theatre of oppressed) (Βoal, 1979)

Τον όρο Dramatherapy εισήγαγε το 1939 ο Peter Slade.Στη διαμόρφωση της Δραματοθεραπείας έχουν συμβάλλει πολλά διαφορετικά πρόσωπα τόσο από το χώρο της ψυχοθεραπείας όσο και από το χώρο της θεατρικής τέχνης στην Ευρώπη και στην Αμερική.

Οι απόψεις του Στανισλάβσκι για το χτίσιμο των ρόλων (as if), του Αρτό για ένα θέατρο της ωμότητας, του living theater και του La Mama περί της θεατρικής κοινότητας αλλά και του Γκροτόφσκι για ένα φτωχό θέατρο προετοίμασαν το έδαφος για την εμφάνιση και τη διαμόρφωση της Δραματοθεραπείας, παράλληλα βέβαια με την αλλαγή των αντιλήψεων στον χώρο της ψυχιατρικής, και το ρεύμα της αποασυλοποίησης και της άρσης του αποκλεισμού.

Ιδιαίτερα ο Μπ. Μπρεχτ με την κριτική απόσταση προσέφερε στην δραματοθεραπευτική τεχνική μια βασική παράμετρο, την «αισθητική απόσταση».

Οι ρίζες της Δραματοθεραπείας βρίσκονται στον πολιτισμό που αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Στα αρχαιολογικά ευρήματα περιοχών όπως η Επίδαυρος, δίπλα στο Αρχαίο Θέατρο βρίσκεται το Ασκληπιείο που μαρτυρά μαζί με τα σχετικά κείμενα την συνδυαστική χρήση θεραπείας και τέχνης στην καθημερινή ζωή των αρχαίων πολιτών.

Οι σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές, αντιλήψεις καθώς αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως όλον, περιλαμβάνουν πλέον στο αντικείμενο μελέτης τους όχι μόνο τη γλώσσα-λόγο αλλά και το σώμα. Έτσι η Δραματοθεραπεία εμφανίζεται ως ένα γόνιμο πεδίο για τη δημιουργία αλληλεπιδράσεων που γεννούν την αναγκαιότητα ενός άλλου ζωντανού θεάτρου που να ανταποκρίνεται στο πολυσυλλεκτικό, πολυπολιτισμικό κοινωνικό πλαίσιο.

Που εφαρμόζεται

 

Εφαρμόζεται, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο σε:

• Κλινικά Πλαίσια (Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, Μονάδες του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών, Κέντρα Ψυχικής Υγείας, ),
• Κέντρα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης
• Κέντρα Πρόληψης και Συμβουλευτικής,
• Κοινοτικούς οργανισμούς,
• Εκπαιδευτικά Προγράμματα σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης
• Πλαίσια Απεξάρτησης (τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία)
• Ιδιωτικά Κέντρα Ψυχοθεραπείας
  

 

Μέσα – εργαλεία

 

Ανάλογα με τις ανάγκες των θεραπευόμενων χρησιμοποιούνται επιλεκτικά τα ακόλουθα μέσα μεμονωμένα ή συνδυαστικά:

• Σωματική έκφραση
  
• Φωνή
  
• Κίνηση
  
• Μουσική
  
• Χορός
  
• Ζωγραφική
  
• Εικαστικά μέσα
  
• Θεατρικό παιχνίδι
  
• Παιχνίδι ρόλων
  
• Αυτοσχεδιασμοί
  
• Αφήγηση ιστορίας
  
• Θεατρικά κείμενα
  
• Μύθοι και προσωπικές ιστορίες
  
• Παραμύθια
  
• Κουκλοθέατρο
  
• Κατασκευή – εμψύχωση μάσκας

και η χρήση τους αξιοποιείται με στόχο την ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης, της αυτογνωσίας, τη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων, την επίλυση ατομικών ή οικογενειακών προβλημάτων, την αντιμετώπιση ποικίλλων κρίσεων τείνοντας στην προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη του κάθε ενδιαφερόμενου.